Het land van de Grote Oorlog

Het westen van Vlaanderen, het land van de Eerste Wereldoorlog. Ik zie bordjes van plaatsen met namen als Diksmuide, Kaaskerke, Ieper, Zillebeke en Poperinge. Door het land meandert het riviertje de IJzer, en ik fiets door het rustige platteland van de Westhoek. 

Dit was ooit de hotspot van een zinloze en groteske strijd. Een oorlog die diepe sporen naliet en dit jaar (2018) honderd jaar geleden eindigde. Op uitnodiging van Toerisme Vlaanderen bezocht ik allerlei plekken die herinneren aan de strijd en ook aan de meer menselijke kant van de oorlog, maar ook beleefde ik hoe die herinneringsplekken op hun beurt weer een nieuwe relevantie kregen. Door de verhalen, door kunstprojecten.

Dat deze oorlog lang niet de mijne was, zit me dwars. Ik weet er gewoonweg niet veel van. Ik vind er geen duidelijke oorzaak voor. Ik denk dat een van de redenen is dat er maar weinig aandacht was voor deze oorlog in het Nederlands onderwijs. Wij bleven immers 'neutraal'. Ook is het een oorlog die tot voor kort vooral werd gekaapt door de mannen om mij heen en vooral besproken werd aan de hand van troepenbewegingen en oorlogshandelingen. Iets wat mij maar weinig boeit.

Op de eerste morgen schuif ik het gordijn open en daar staat ze in alle glorie; de IJzertoren. Hét herdenkingsmonument. Dichterbij kan ik niet komen. 'Hier liggen hun lijken als zaden in het zand. Hoop op de oogst. O Vlaanderland.' staat er. Ik laat de tekst op me in werken. Ook als ik óp de toren ben geklommen en uitkijk over het weidse Vlaanderland. In de zon ziet het er prachtig uit, maar tegelijkertijd legt onze gids Marc uit waar en waarom er werd gevochten. Hoe bloedig het was. Hoe zinloos het was.

De IJzertoren

Het is één van de meest bijzondere plekken in dit verhaal. Een plaats die voor verschillende herdenkingen wordt gebruikt: van een sterk Vlaams nationalistische georiënteerde plek en tegelijkertijd een plaats waar de Eerste Wereldoorlog tot in de lengte der dagen herdacht zal worden. Die twee verschillende lagen van herdenking zijn soms in spanning met elkaar dan weer in overeenstemming en relatie met elkaar, zoals in het museum dat in de toren is gevestigd en waarin de twee verhalen ieder hun eigen, met elkaar verbonden plek krijgen.

De Eerste Wereldoorlog was de oorlog van mijn vader (die er rijdend door België en Noord-Frankrijk over kon uitweiden), de mannenclubjes (die in een soort geheimtaal wetenswaardigheden uitwisselen erover), de nationalisten, maar in ieder geval níet die van mij. Tot voor kort. Voor mijn vertrek ben ik vastbesloten. Ik wil deze oorlog voelen, ervaren en herdenken. ik houd van geschiedenis en hoe dat is verbonden met mijn leven en ben vastbesloten dat te gaan ontdekken.

Relevant?

Niet alleen de IJzertoren maar de Eerste Wereldoorlog als geheel draagt meerdere lagen van herinnering. Het is verbonden met het ontstaan van een nieuwe moderne wereld, met het ontstaan van Vlaanderen en de herboren identiteit, bovenal was en is het een oorlog van mannen en over mannen én van een generatie jonge mannen die is verdwenen in de loopgraven: geamputeerd en aan puin geschoten op de modderige grond van Vlaanderen. Het was oorlog van klassen, om grondstoffen, van heersende koloniale naties die snel aan kracht aan het inboeten waren. Het was de eerste oorlog waarbij gifgas werd ingezet. Kortom in meerdere opzichten rijp aan betekenis en daardoor relevant.

 Alles komt samen

Op deze reis komt alles samen. Het is vast en zeker de intensiteit: het bezoeken van begraafplaatsen, de verhalen van onze deskundige, geduldige en inlevende gids Marc, de heftigheid van de inslagkraters in het landschap bedekt onder een prachtige natuur (zie hierboven), de Last Post en minuut stilte onder de Poort in Ieper met een paar honderd mensen van over de hele wereld, het kunstwerk van de treurende ouders van Kate Kollwitz en de persoonlijke oorlogsverhalen in Museum 'In Flanders Fields' in Ieper. Wellicht dragen de paar smakelijke biertjes, het weer en de groepsdynamiek er ook aan bij.

Wat me echt is bij zijn gebleven zijn een paar dingen:

Het verhaal van Elsie en Mairi

De Eerste Wereldoorlog blijkt ook een oorlog van vrouwen. Daardoor komt ze voor mij wat dichterbij. Van treurende moeders, zussen en geliefden, van prostituees en meisjes uit de entertainment, van journalisten en van verpleegkundigen. Zoals het prachtige en dramatische verhaal over de dames Elsie en Mairi die een veldhospitaal net achter de gevechtslinie installeerden tegen de regels in. Ik kocht een prachtig comic book over hun belevenissen in de goed geoutilleerde boekwinkel van het museum In Flanders Fields in Ieper.

De begraafplaats Tyne Cot

De hoeveelheid grafstenen maakt zeker indruk. Maar nog meer het verhaal van de Ierse Arthur Conway Young met de tekst op zijn grafsteen: 'Sacrified to the phallacy that war can not end war' maakte diepe indruk op me. Zoveel doden, voor niks...

Coming World x Remember Me 

Maar  de plek waar alles samenkomt is een het kunstwerk van Koen Vanmechelen met de toch wel wat ingewikkelde naam CWxXRM (Coming World x Remember Me). De omvang van de installatie die het aantal slachtoffers uitgedrukt in kleine beeldjes is ronduit indrukwekkend en is een plek voor reflectie. Vanaf 2014 maakten duizenden mensen een beeldje ter nagedachtenis van één van de 600 000 slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog in België. Het gaat om kleine kleine beeldjes van ineengedoken mensen, wat reflectie symboliseert. Maar ze kregen ook een stevige ruggengraat wat dan weer staat voor de wederopstanding van de mens. Vanaf nu zijn al deze beeldjes samengebracht in een land art installatie in Domein Palingbeek, net buiten Ieper. Ik heb en van de beeldjes geadopteerd en heb daarmee me verbonden met een van de oorlogsslachtoffers. Het beeldje kan ik eind dit jaar bij de deinstallatie komen ophalen.
In dit laatste herdenkingsjaar 2018 zullen er maar weinig plekken zijn die ruimte bieden herdenken aan de  zinloosheid van de hele exercitie die de Eerst Wereldoorlog was. Gaat dat zien en vooral ervaren (t/m 11 november 2018)!

Mechelen, de kunst van het sudderen

Verstilling, onthaasten, reflectie, nieuwe indrukken, rust. Allemaal begrippen die passen bij het bezoek dat ik bracht aan Mechelen afgelopen weekend. Het leven gaat snel, sneller, snelst. Of tenminste...zo lijken we het vooral te ervaren. Een weekeindje weg met een fijne kunstpresentatie in de drukte van alle beslommeringen leek ons een goed rustmoment.
Druk zijn is volgens School of Life spreker en schrijver Tony Crabbe de nieuwe maatschappelijke norm, maar ook hét probleem van onze tijd. Druk zijn is gemakkelijk, zegt hij, het geeft een excuus om niet bezig te zijn met belangrijke zaken en het is een goedkope manier om indruk te maken op onze baas, collega’s en vrienden. Tegelijkertijd leidt het tot een constant gevoel van onrust, een gebrek aan tijd, en een tekort aan aandacht. Dus tijd om nu eens aandachtig te zijn, geen afleiding van dagelijkse dingen.....

het Schepenhuis

Contour Biënnale
Op uitnodiging van Toerisme Vlaanderen bezocht ik Mechelen met als belangrijkste reisdoel de achtste editie van Contour Biënnale, het tweejaarlijks festival voor hedendaagse (video)kunst op historische locaties. Mechelen ligt zo ongeveer tussen Antwerpen en Brussel. Ik had deze stad nog nooit eerder bezocht.
Ik was al eerder op de Documenta in Kassel en de Biënnale van Venetië geweest. Grote prestigieuze kunsttentoonstellingen met veel side shows. Hoewel veel bescheidener van omvang en voornamelijk op videokunst gericht, is de Contour Biënnale de trip zeker waard. Al was het maar omdat je er vanuit de Nederlandse Randstad in circa drie uur bent. En het ontbreekt daar aan de hordes kunsttoeristen, die je op die andere plekken wel tegen komt. Dus als je op zoek bent naar de stilte in een tentoonstelling op een overzichtelijk aantal locaties, moet je hier zeker heen. Hier heb je de ruimte voor jezelf, soms met 1 of 2 andere bezoekers, of af en toe een groepje met gids.

Videokunst
Het festival bleek videokunst als uitgangspunt te hebben maar niet heel strikt. 'Een uniek platform voor al wie belangstelling heeft voor bewegend beeld', zo zeggen ze zelf. Vaak maakte video deel uit van een grotere (fysieke) installatie. 
De achtste editie vindt plaats in de lente van 2017 (nog tot en met zondag 21 mei) en werd samengesteld door de Zuid-Aziatische curator Natasha Ginwala. Meer dan twintig lokale en internationale kunstenaars kregen een plek in historische locaties als het Schepenhuis, het Hof van Savoye, Huis de Clippel, In den Grooten Zalm (het voormalige visgilde), of Loods Sociaal Huis, een voormalige meubelfabriek aan de rand van de binnenstad. De kunstwerken belichten het thema rechtvaardigheid elk vanuit een eigen invalshoek en dompelen je onder in de wereld van recht en rechtspraak. Met een verwijzing naar de achtergrond van het 400 jaar oude verleden van de Grote Raad. Dit Mechelse gerechtshof was ooit het juridische centrum van Europa.

Hof van Savoye

De tijd staat even stil. De meeste kunstwerken vragen focus en innerlijke rust. Denk hierbij als metafoor aan een stoofschotel die langzaam moet sudderen om op smaak te komen. Zo was er een prachtige film waarin je werd meegenomen in de leefwereld van Franse jongens die IS-strijders wilden worden. En dat op de prachtige locatie in de troonzaal van het Hof van Savoye, het huidige gerechtshof (speciaal op zondag open ook dus voor ons), tegelijkertijd het voormalige paleis van landvoogdes Margaretha van Oostenrijk van de Nederlanden (1507-1530).
De film Also known as Jihadi van Eric Baudelaire duurt 99 minuten. En dat vraagt wat van mijn zitvlees. Het bewijst wel dat hedendaagse kunst de gejaagdheid kan keren, als je ervoor openstaat. En dat digitaal - in dit geval videokunst- dat vaak wordt geassocieerd met snelheid en hype, niet altijd een versnelling in inhoud hoeft te betekenen.

 De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat concentratie me bij het ene kunstwerk beter lukte dan bij het andere kunstwerk. Sommige werken hebben de tijd nodig om door te dringen, het hart en brein aan te spreken. Andere raken me gewoon niet zo. Of misschien heb ik het niet begrepen, dat kan ook nog. Ik ben een optimistisch mens dus deel ik graag mijn favorieten.


Favorieten

Trevor Paglen, Code names, 2001
Lijst met namen van geheime missies

Rosella Biscotti, Other, 2014
een data project gebaseerd op ponskaarten, volkstelling en de definiëring van sociale categorieën.
met steun van het Mondriaanfonds gerealiseerd

Ho Tzu Nyen, NO MAN II, 2017

Een fantastische video installatie (die met deze afbeelding niet voldoende tot zijn recht komt) waarin allerlei menselijke figuren van cyborgs, anatomische figuren en hybriden een rol spelen en waarin je als bezoeker er opeens tussen wordt gesteld. De prachtige zang ondersteunt het geheel: 'No man is an island entire of itself'. Een pleidooi voor compassie, ongeacht afkomst.

Ritu Sarin en Tenzing Sonam, Drapchi Elegy, 2017
Het hartverscheurende verhaal van onderdrukte Tibetanen die hun leven geven voor aandacht voor hun protest.

Judy Radul, The book of glass, 2017
Een geënsceneerde voyeuristische video installatie die je aan het denken zet over privacy en transparantie en waar je als bezoeker ook onderdeel van uit maakt.

Pedro Gomez-Egana, The moon will teach you, 2017
De wonderlijke, raadselachtige installatie met muziek en beweging op de zolder van het voormalige visgilde.

Pallavi Paul, The dreams of Cynthia, 2017
Een juweeltje, waarbij je het wonderlijke leven van Cynthia volgt, haar dromen en verlangens.

Kunst mag best even stoven in jouw hoofd
Ik ben wel benieuwd naar de toekomst van Contour en wil zeker een keer terugkomen naar dit festival. Wat een hartelijke medewerkers vonden wij ter plekke; van de mevrouw die ons de weg wees, tot de mensen die soms in de bitter vochtige kou op een van de locaties stonden te wachten tot er weer een bezoeker kwam. Ik hoop dan weer verrast en verwend te worden met nieuwe inzichten en ruimte voor reflectie. En ik ben ook nieuwsgierig: wat gaan ze doen met het concept videokunst de komende jaren? Ze hanteren al een brede opvatting, maar komen daar ook VR (Virtual Reality) en andere videotechnieken bij in de toekomst? Dat betekent natuurlijk ook investering in technologie en presentatie, maar ook een nieuw (?) inhoudelijk terrein. Wat gebeurt er als videokunst eigenlijk weer ouderwets wordt? Bij de eerste editie in 2003 was het het een (redelijk) nieuw medium, maar hoe ontwikkelt zich dit?

Wat rest mij nog te zeggen? Dat ik Mechelen verliet met een overheersend gevoel van kalmte. En dat de kunstwerken en hun vragen over ethiek en gerechtigheid ons de moed gaven om onze ambiguïteit onder ogen te zien. We reden weg met het inzicht dat kunst als katalysator kan dienen voor het vinden van persoonlijke vrijheid en welzijn. Begrijp me niet verkeerd....ik houd van vooruitgang en drukte. Ik houd van de snelheid van werken en het contact houden met vrienden via alle beschikbare digitale apparatuur, maar tegelijkertijd wil ik niet het vermogen verliezen om me ergens volledig en langdurig op te richten. Soms het een, soms het ander. Net als met eten: soms staand een zakje frites, dan weer uren werken en wachten op de mooie stoofschotel. Zo fijn dat het allebei kan. Merci Mechelen!

Contour Biennale 8 loopt van zaterdag 11 maart tot en met zondag 21 mei 2017. De tentoonstelling is geopend tijdens de week van 9 tot 17 uur. Tijdens het weekend tussen 10 en 18 uur. Contour Biënnale 8 is gesloten op woensdag.

Fietsen moet je gewoon doen...

Op uitnodiging van DST was ik een paar weken terug in De Fietser in Ede. Het is de brandstore van Accell-group die verschillende bekende en minder bekende fietsmerken verkoopt. Denk aan Batavus, Sparta, Loekie. Het is gevestigd in de voormalige fabriekshallen van Enka en heeft een grote indoor testbaan, een kleine historische presentatie en van elk merk is er een eigen paviljoen. De ontwikkelaar DST is een experience bureau en zij zijn verantwoordelijk voor verschillende experiences/brand stores, onder andere het bezoekerscentrum van De Nederlandse Bank en de Heineken Experience in Amsterdam met ca. 1 miljoen bezoekers per jaar. Daar valt vast iets te leren, dacht ik, voor mij en voor mijn opdrachtgevers uit het museale veld. Want sales, storytelling, beleving en bezoekers komen voor musea en tentoonstellingshallen steeds dichter bij elkaar te liggen.

Een paar weken daarvoor was in het tijdschrift van de Fietsersbond mijn citaat 'Fietsen moet je gewoon doen' als kop gebruikt voor een artikel over het bestaansrecht van fietsmusea. Het interview had ik al maanden ervoor gegeven natuurlijk en het leek me naar aanleiding daarvan interessant om de Fietser te bezoeken. Het concept van De Fietser is vooral fietsen verkopen door ze te testen en rustig te bekijken. En daar is niks mis mee. Want een fiets koop je toch liever niet van internet, toch? Je kunt naar hartelust rondjes zoeven op een elektrische fiets (en dat heb ik dus ook gedaan- en dat was veel leuker dan ik dacht).

En natuurlijk zijn er ook diverse schermpjes waarop je je ideale fiets kunt samenstellen om die vervolgens ter plekke te bestellen. En er lopen aardige jongens en meisjes rond die je kunnen helpen bij jouw keuze. De fiets kun je wel bestellen maar niet mee naar huis nemen. Die haal je op bij jouw plaatselijke dealer. Dat is handig want niet elke tussenhandelaar kan zich veroorloven om zoveel testfietsen in huis te hebben. Een fietswalhalla voor wie wil kopen en testen. Vooral voor mensen met een flink budget (van ca. 500- 12.000 euro is mijn indruk). Maar wat is er nog meer te halen? 

Van Nicholas

Testbaan

Ik vond de architectuur van de presentatie in combinatie met de tentoonstellingsbouw indrukwekkend. Ook de afwerking van de gebruikte materialen was hoog. Zeker het Van Nicholas paviljoen ziet er top uit, een beetje de juwelier van de fietsmerken. 

Als je in de buurt bent, gewoon eens kijken. Ook leuk met de kinderen: toegang is gratis. Maar onthoud: het is geen museum, meer een sales experience. Ze noemen het zelf een experience center. De historische presentatie was leuk en ze hadden hier en daar een bijzonder object zoals het shirtje van Joop Zoetemelk, wat leuke fotoshoot gelegenheden en een bankje van fietszadels. De kleine presentatie over de geschiedenis van het gebouw over de Nederlandse kunstzijdefabriek die ooit in het pand gevestigd was, was charmant- gewoon in de oude electriciteitskastjes. Maar fietsen moet je gewoon doen, zoals gezegd en dat kan hoor- lekker hard over de testbaan op dure fietsen die ik normaal gesproken niet onder mijn billen zou hebben. Jihaaaa!

Lezen over de oude fabriek

Op de foto met steeds een andere achtergrond

Het scherm is te bedienen met een fietsstuur
(met hier mister TT aan de knoppen :-) )

Batavus

Shirtje van Joop

Even uitrusten op de zadelbank

Behang met fietsfilms

Kiekjes schieten

'Vang mijn hoedje!' 

Leuk? Leuk!

Wat is er toch aan de hand met het woord leuk? Vooral intellectuelen, taalpuristen en kunstenaars lijken er iets tegen te hebben. Is het mode om leuk, juist n i e t leuk te vinden? Onze zuiderburen vinden het typisch Hollands en ook een naar woord. Ze pleiten voor meer Vlaamse woorden zoals: "plezant" of "wijs" of "tof". Ze zijn zelfs een (nog bescheiden leuk gevonden!!) Facebook pagina begonnen: 'Het Hollands woord "Leuk" bannen uit onze taal.' 

Maar eerlijk gezegd begrijp ik het niet zo goed. Leuk hoort voor mij bij iets positiefs en wat kan daar nu verkeerd aan zijn? Wat is er mis met een positieve emotie- zelfs als die wat oppervlakkig is? Waarom moet alles diepgang hebben de hele tijd? En sluit leuk als emotie uit dat er ook nog andere emoties of manieren van beleven zijn? Waarom mag leuk niet bestaan naast fantastisch, naast stom, naast verdiepend, naast verwondering? We geven (bijna) allemaal af op Facebook met zijn 'vind-ik-leuk-duim', maar we zitten er wel (bijna) allemaal op. En de meeste mensen die er vanaf gaan, komen binnen de kortste keren weer terug. Waarom zeuren we met z'n allen zoveel over leuk?

Taalkundige Vivien Wassink die zelfs is afgestudeerd op het woordje leuk helpt me een beetje verder met haar artikel op Kennislink: zij beschrijft hoe de flexibele inzet van het woord leuk ervoor heeft gezorgd dat er veel betekenissen aan worden toegekend, waardoor het een vaag begrip is geworden. Zij vermoedt dat dat die vaagheid de reden is waarom het irritatie en verontwaardigheid oproept. Jongeren vinden het woord leuk ook echt niet plezant of tof, aldus het artikel van Alejandro Tauber op Motherboard. 

Ik ben 42 en geboren in Zuid-Holland en ik vind het wel okay! Ik gebruik het regelmatig. Gewoon omdat het in me opkomt. En ik precies die groep vertegenwoordig die het woord leuk graag bezigt. Misschien heb ik het ook wel gekozen om tegendraads te zijn, me te onderscheiden van anderen en gebruik ik het wel als een geuzentitel....

Als mensen vragen wat ik doe voor een werk, zeg ik meestal dat ik tentoonstellingen maak. Dat klopt wel, maar eigenlijk doe ik meer dan dat. Soms gebruik ik ook mijn allerkortste omschrijving: 'we zijn museumLAB en we maken leuke dingen voor leuke mensen.' Daarmee probeer ik aan te geven dat we bij voorkeur voor een zo breed mogelijk publiek de beste én leukste tentoonstellingen, films, evenementen en publicaties maken. Leuk impliceert dat het in eerste instantie niet gaat om een diepgaande cognitieve uitdaging, maar het een sluit bij voorbaat het ander niet. Leuke dingen maken betekent in mijn beleving niet dat we oppervlakkig of dom zijn, noch onze bezoekers. Dat betekent ook niet dat we neerkijken op mensen die graag complexe, schurende of diepgaande tentoonstellingen willen maken of bezoeken. Er is juist behoefte aan vele smaken en niet aan eenheidsworst, toch? Want: als iets iets heel onaangenaam of niet leuk is, bijvoorbeeld de praktische omstandigheden van een museumbezoek, wordt het heel lastig om nog goed te kijken en iets op te steken. Kortom leuk is ook belangrijk voor mensen die iets willen leren. Leuk is daarmee niet simpel om te ontwikkelen en maken is onze ervaring. we hebben ons verdiept in de leukkunde. Een tentoonstelling maken die inhoud overdraagt, prikkelend is én die leuk is, is best complex en vraagt aandacht, inzet en begrip. Hopla! Leuker kunnen we het echt niet maken! Ik wacht nu nog op het geborduurde schilderijtje met de schurende tekst 'leuke dingen voor leuke mensen'.